ฉีดยาคุมเข็มที่ 2 ออกฤทธิ์ตอนไหน

                ไปฉีดยาคุมแบบ 3 เดือนเป็นเข็มที่ 2 แล้วมีเพศสัมพันธ์แบบหลั่งนอกหลังฉีดยาคุมได้ 2 วัน แบบนี้ต้องรับประทานยาคุมฉุกเฉินหรือไม่ ถ้าต้องใช้ จะมีผลอะไรกับยาคุมที่ฉีดหรือเปล่า

 

                ยาฉีดคุมกำเนิดแบบ 3 เดือน หรือ Depot Medroxyprogesterone acetate (DMPA) จะกำหนดวันนัดฉีดยาครั้งต่อไป ห่างจากวันที่ฉีดเข็มล่าสุด 13 สัปดาห์ค่ะ

 

                แต่ถ้าไม่สะดวกที่จะไปฉีดยาคุมในวันดังกล่าว ก็อาจมีการปรับเปลี่ยน โดยเลื่อนวันฉีดให้เร็วขึ้น หรือช้ากว่ากำหนดได้ โดยผู้ให้บริการสาธารณสุข อาจยึดตามมาตรฐานที่กำหนดไว้ในคู่มือการวางแผนครอบครัว ซึ่งอ้างอิงจากแนวทางขององค์การอนามัยโลก (World Health Organization; WHO)

                หรืออาจเลือกแนวทางของศูนย์ควบคุมและป้องกันโรค สหรัฐอเมริกา (Centers for Disease Control and Prevention; CDC) และแนวทางของคณะอนามัยเจริญพันธุ์และสุขภาวะทางเพศ สหราชอาณาจักร (Faculty of Sexual & Reproductive Healthcare; FSRH) ซึ่งเข้มงวดมากกว่า มาใช้เป็นแหล่งอ้างอิง

การฉีดยาคุมแบบ 3 เดือน	WHO1, 2	CDC3	FSRH4
ตามกำหนด	นัดฉีดเข็มถัดไป ห่างจากเข็มล่าสุด 3 เดือน (13 สัปดาห์)	นัดฉีดเข็มถัดไป ห่างจากเข็มล่าสุด 13 สัปดาห์	นัดฉีดเข็มถัดไป ห่างจากเข็มล่าสุด 13 สัปดาห์
ก่อนกำหนด	ก่อนวันนัด ไม่เกิน 2 สัปดาห์	สามารถทำได้ โดยไม่จำกัดระยะเวลา	ห่างจากเข็มล่าสุด อย่างน้อย 10 สัปดาห์
ช้ากว่ากำหนด โดยยังมีผลคุมต่อเนื่อง	หลังวันนัด ไม่เกิน 4 สัปดาห์	ห่างจากเข็มล่าสุด ไม่เกิน 15 สัปดาห์	ห่างจากเข็มล่าสุด ไม่เกิน 14 สัปดาห์

 

                กลไกหลักที่ยาคุมแบบที่ฉีดทุก 3 เดือนใช้เพื่อป้องกันการตั้งครรภ์ ก็คือ ไปยับยั้งการตกไข่ และด้วยประสิทธิภาพในการยับยั้งที่ใกล้เคียง 100% ผู้ที่ฉีดยาคุมตามนัดสม่ำเสมอ จึงน่าจะไม่มีไข่ตก

                และเมื่อไม่มีไข่ตก ต่อให้มีเพศสัมพันธ์หลั่งใน อสุจิที่ผ่านช่องคลอดเข้าไป ก็ไม่สามารถปฏิสนธิกับไข่ได้อยู่ดี จึงไม่มีการตั้งครรภ์นั่นเองนะคะ

 

                ดังนั้น หากผู้ถามไปฉีดยาคุมตรงตามนัด หรือไม่เกินกรอบเวลายืดหยุ่น ก็สามารถมีเพศสัมพันธ์หลั่งในตามปกติค่ะ เพราะถือว่ามีผลป้องกันต่อเนื่องทุกวันอยู่แล้ว และไม่จำเป็นจะต้องรับประทานยาคุมฉุกเฉินเป็นวิธีป้องกันสำรอง

                การมีเพศสัมพันธ์ในระหว่างที่มีผลป้องกันจากยาคุมแบบที่ฉีดทุก 3 เดือน โดยทั่วไป (Typical use) ถือว่ามีโอกาสตั้งครรภ์ 4% แต่ถ้าฉีดยาคุมถูกต้องตรงเวลาสม่ำเสมอ (Perfect use) จะมีโอกาสตั้งครรภ์เพียงแค่ 0.2%^2,5 ซึ่งน้อยมากจนไม่น่าจะกังวล

 

                อย่างไรก็ตาม หากฉีดช้ากว่าวันนัด และเกินกรอบเวลายืดหยุ่นไปแล้ว ก็จะถือว่าไม่มีผลคุมกำเนิดต่อเนื่อง จึงควรงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้งที่มีเพศสัมพันธ์ ไปอีก 7 วันหลังฉีดยาคุม

                ในกรณีที่ผู้ถามฉีดยาคุมเข็มนี้ช้ากว่าวันนัด โดยเกินกรอบเวลายืดหยุ่นไปแล้ว และมีเพศสัมพันธ์หลั่งนอกหลังฉีดยาคุมได้ 2 วัน ก็ควรรับประทานยาคุมฉุกเฉินทันที หรือเร็วที่สุดที่ทำได้ ภายใน 72 ชั่วโมง หรืออย่างช้าไม่เกิน 120 ชั่วโมงหลังมีเพศสัมพันธ์นะคะ

                ยาคุมฉุกเฉินที่มีจำหน่ายในประเทศไทย และอีกหลาย ๆ ประเทศทั่วโลก เป็นยาคุมฉุกเฉินชนิดตัวยาลีโวนอร์เจสเทรล (Levonorgestrel Emergency Contraception; LNG-EC) ซึ่งหากจำเป็น ก็สามารถใช้ร่วมกับยาฉีดคุมกำเนิดได้ โดยไม่ได้ทำให้ประสิทธิภาพในการป้องกันลดลงค่ะ

 

 

เอกสารอ้างอิง

1. Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use, 3rd edition. World Health Organization, 2016.
2. Family planning: A Global Handbook for Providers, 2022 edition.
3. U.S. Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use. Centers for Disease Control and Prevention, 2016.
4. FSRH CEU Guidance: Progestogen-only Injectable Contraception. Faculty of Sexual & Reproductive Healthcare, December 2014. (Amended July 2023)
5. Trussell J, Aiken ARA, Mickes E, Guthrie K. Efficacy, Safety, and Personal Considerations. In: Contraceptive Technology, 21st ed, Hatcher RA, Nelson AL, Trussell J, et al (Eds), Ayer Company Publishers, Inc., New York 2018.