เริ่มเผยแพร่
เมื่อใช้ยาคุมแบบรายเดือนอยู่ โดยมีผลคุมกำเนิดแล้ว ถ้าลืมรับประทานไป 1 วัน จะทำให้ตั้งครรภ์ได้หรือไม่
การหาคำตอบว่ายาคุมที่ใช้ จะยังให้ผลคุมกำเนิดอยู่หรือเปล่า ต้องพิจารณาว่าเม็ดที่ลืมรับประทานเป็นเม็ดยาฮอร์โมนหรือเม็ดยาหลอก และยาคุมชนิดนั้นมีความยืดหยุ่นให้ขาดยาได้นานเพียงไรค่ะ
การยับยั้งไข่ตก คือกลไกหลักที่ยาคุมรายเดือนใช้เพื่อป้องกันการตั้งครรภ์นะคะ และหากไม่มีไข่ตก ต่อให้อสุจิเข้าสู่ช่องคลอดได้ ก็ไม่สามารถปฏิสนธิกับไข่ จึงไม่เกิดการตั้งครรภ์
สำหรับเม็ดยาหลอก เนื่องจากไม่มีตัวยาฮอร์โมนใด ๆ อยู่แล้ว ดังนั้น แม้ลืมใช้ก็ไม่ได้ลดประสิทธิภาพของยาคุม แค่ต้องระวังว่าอย่าต่อแผงใหม่ช้าเกินกำหนดเท่านั้น
แต่ถ้าลืมใช้เม็ดยาฮอร์โมน ระดับยาในเลือดจะลดต่ำลง จนอาจยับยั้งไข่ตกได้ไม่ดีเท่าที่ควร หรือไม่สามารถยับยั้งไข่ตกได้ จึงเสี่ยงมากที่จะตั้งครรภ์ หากมีเพศสัมพันธ์โดยไม่สวมถุงยางอนามัย
สำหรับยาคุมชนิดฮอร์โมนรวม ยังสามารถยอมรับได้ หากลืมใช้เม็ดยาฮอร์โมนติดต่อกันไม่ถึง 2 วัน (หรือติดต่อกันไม่ถึง 3 วัน สำหรับยาคุมที่มี Ethinyl estradiol 0.030 – 0.035 มิลลิกรัม ในกรณีที่อ้างอิงตามแนวทางขององค์การอนามัยโลก)
ส่วนยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยว จะมีความยืดหยุ่นน้อยกว่าค่ะ
โดยยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวรุ่นดั้งเดิม ได้แก่ “เอ็กซ์ลูตอน” (Exluton) และ “เดลิต้อน” (Dailyton) จะมีประสิทธิภาพในการยับยั้งไข่ตกที่ต่ำกว่ายาคุมชนิดฮอร์โมนรวมมาก จึงต้องพึ่งกลไกอื่น ๆ ร่วมด้วย เช่น ทำให้มูกที่ปากมดลูกเหนียวข้น เพื่อที่อสุจิจะผ่านไปได้ยาก และเปลี่ยนแปลงเยื่อบุโพรงมดลูก เพื่อให้ไม่เหมาะสมกับการฝังตัวของตัวอ่อน
แต่ผลคุมกำเนิดจากการเปลี่ยนแปลงมูกที่ปากมดลูกนั้นมีอายุสั้น จึงต้องรับประทานยาคุมให้ตรงเวลาสม่ำเสมอทุก ๆ วัน และลืมใช้ได้ไม่เกิน 3 ชั่วโมง จึงจะสามารถป้องกันได้อย่างต่อเนื่อง
ในขณะที่ยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวรุ่นใหม่ ๆ จะสามารถยับยั้งไข่ตกได้ใกล้เคียงกับยาคุมชนิดฮอร์โมนรวม และมีความยืดหยุ่นมากขึ้น เช่น “ซีราเซท” (Cerazette) ซึ่งลืมรับประทานได้ไม่เกิน 12 ชั่วโมง และ “สลินดา” (Slinda) ที่ต้องไม่ลืมใช้เม็ดยาฮอร์โมนนานเกิน 24 ชั่วโมงค่ะ
เมื่อมีผลคุมกำเนิดแล้ว หากลืมรับประทานเม็ดยาฮอร์โมนน้อยกว่ากรอบเวลาที่ยืดหยุ่นให้ ก็ยังคุมกำเนิดได้ต่อเนื่องนะคะ จึงมีเพศสัมพันธ์ได้โดยไม่จำเป็นต้องใช้วิธีป้องกันอื่น ๆ ร่วมด้วย
ดังนั้น ในกรณีที่ลืมรับประทานยาคุม 1 วัน ก็จะยังไม่เป็นไร ถ้ายาคุมที่ใช้เป็นชนิดฮอร์โมนรวม เพราะถือว่ามีผลคุมกำเนิดต่อเนื่องอยู่
แต่ถ้ายาคุมที่ใช้เป็นชนิดฮอร์โมนเดี่ยว เมื่อลืมรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” และ “เดลิต้อน” เกิน 3 ชั่วโมง, ลืมรับประทาน “ซีราเซท” เกิน 12 ชั่วโมง, หรือลืมรับประทานเม็ดยาฮอร์โมนของ “สลินดา” เกิน 24 ชั่วโมง แล้วมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกัน ก็เสี่ยงที่จะตั้งครรภ์ได้มาก เนื่องจากไม่มีผลคุมกำเนิดจากยาแล้วนะคะ
จึงควรงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยป้องกัน จนกว่าจะรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน”, “เดลิต้อน” และ “ซีราเซท” ติดต่อกันครบ 48 ชั่วโมง หรือจนกว่าจะรับประทานเม็ดยาฮอร์โมนของ “สลินดา” ติดต่อกันครบ 7 วันค่ะ
อย่างไรก็ตาม การใช้ยาคุมที่ไม่เคร่งครัดนัก หรือเกิดความผิดพลาดที่สามารถยอมรับได้อยู่บ้าง แม้ว่ายังมีผลคุมกำเนิดอยู่ แต่ประสิทธิภาพก็อาจลดลง โดยถือว่าสามารถป้องกันได้ 93% นั่นหมายถึง อัตราการตั้งครรภ์จะอยู่ที่ 7 ต่อ 100
ในขณะที่ถ้ารับประทานยาคุมรายเดือนอย่างถูกต้อง, เหมาะสม และตรงเวลาสม่ำเสมอ จะสามารถป้องกันได้มากถึง 99.7% หรือก็คือ มีความเสี่ยงเพียง 3 ใน 1,000 คนเท่านั้นที่จะตั้งครรภ์
เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดในการป้องกันการตั้งครรภ์ จึงควรเพิ่มความระมัดระวังในการใช้ และรับประทานยาคุมให้ถูกต้องและตรงเวลาสม่ำเสมอนะคะ
เอกสารอ้างอิง
- Family Planning: A Global Handbook for Providers, Updated 4th edition. World Health Organization, 2022.
- FSRH Guideline: Progestogen-only Pills. Faculty of Sexual & Reproductive Healthcare, August 2022. (Amended July 2023)
- FSRH Guideline: Combined Hormonal Contraception. Faculty of Sexual & Reproductive Healthcare, January 2019. (Amended October 2023)
- U.S. Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use. Centers for Disease Control and Prevention, 2016.
- Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use, 3rd edition. World Health Organization, 2016.
