ควรเริ่ม “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” แผงแรกเมื่อไหร่

                ทั้ง “เอ็กซ์ลูตอน” (Exluton) และ “เดลิต้อน” (Dailyton) เป็นยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวแบบดั้งเดิม (Traditional POPs) ซึ่งใช้ตัวยาฮอร์โมนชนิดเดียวกัน และมีปริมาณฮอร์โมนในเม็ดยาเท่ากัน นั่นคือ มีเฉพาะฮอร์โมนโปรเจสติน Lynestrenol อยู่เม็ดละ 0.5 มิลลิกรัม ประสิทธิภาพและผลข้างเคียงของทั้ง 2 ยี่ห้อจึงไม่แตกต่างกัน

                คำแนะนำเกี่ยวกับการเริ่มรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” แผงแรก มีดังนี้

 

ผู้ที่ไม่ได้ใช้ฮอร์โมนคุมกำเนิดใด ๆ อยู่

                เพื่อให้มั่นใจว่าไม่มีการตั้งครรภ์ ควรรอให้ประจำเดือนมาก่อน แล้วจึงเริ่มใช้ยาคุม “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” แผงแรก

                โดยเริ่มรับประทานยาคุมภายใน 5 วันแรกของการมีประจำเดือน (นับวันที่ประจำเดือนมาวันแรกเป็นวันที่ 1) และถือว่ามีผลคุมกำเนิดทันทีที่เริ่มใช้ ^{1 – 3}

 

                แต่ถ้าไม่มีความเสี่ยงที่จะตั้งครรภ์ ยกตัวอย่างเช่น นับจากวันแรกที่ประจำเดือนมาในรอบล่าสุด มาจนถึงปัจจุบัน ไม่ได้มีเพศสัมพันธ์เลย หรือ ตรวจการตั้งครรภ์ด้วยชุดทดสอบทางปัสสาวะ โดยใช้อย่างถูกวิธี และตรวจในตอนเช้าหลังตื่นนอน ห่างจากวันที่มีเพศสัมพันธ์ครั้งล่าสุดอย่างน้อย 14 วัน แล้วได้ผลตรวจเป็นลบ

                ก็สามารถเริ่มใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” แผงแรกโดยไม่รอให้ประจำเดือนมาก่อนได้ค่ะ  แต่จะต้องงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยป้องกันร่วมด้วย ไปจนกว่าจะรับประทานยาคุมแผงนี้ติดต่อกันครบ 2 วัน (นั่นคือ นับไปอีก 48 ชั่วโมงจากเวลาที่เริ่มใช้) ^{1 – 3}

 

 

การใช้หลังแท้งบุตร

                สามารถเริ่มรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ได้ทันทีที่ยุติการตั้งครรภ์ และถือว่ามีผลคุมกำเนิดได้เลย^{1, 2}

 

                หากไม่ได้เริ่มใช้ภายใน 5 วันหลังยุติการตั้งครรภ์ ในกรณีที่ยังไม่มีเพศสัมพันธ์และไม่ต้องการรอให้ประจำเดือนมาก่อน ก็สามารถเริ่มใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ได้ แต่ต้องงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยป้องกันร่วมด้วย จนกว่าจะรับประทานยาคุมแผงแรกติดต่อกันครบ 2 วัน (นั่นคือ นับไปอีก 48 ชั่วโมงจากเวลาที่เริ่มใช้) ²

 

 

การใช้ในหญิงหลังคลอดที่เลี้ยงลูกด้วยนมแม่

                สามารถเริ่มใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ได้เลยหลังคลอดบุตร หรือจะรอใช้ภายหลังก็ได้เช่นกัน โดยมีข้อควรพิจารณาดังนี้

1. แรกคลอด ไปจนถึง น้อยกว่า 6 สัปดาห์หลังคลอด

                ถ้าเลี้ยงลูกด้วยนมแม่เพียงอย่างเดียว โดยให้ลูกดูดนมจากเต้าอย่างสม่ำเสมอทุก 2 – 3 ชั่วโมง (ไม่เว้นช่วงนานเกิน 4 ชั่วโมงในเวลากลางวัน หรือเกิน 6 ชั่วโมงในเวลากลางคืน) จะถือว่ามีผลคุมกำเนิดได้ทันทีที่เริ่มใช้ยาคุม ^{1, 3}

 

2. คลอดบุตรมาแล้ว ตั้งแต่ 6 สัปดาห์เป็นต้นไป

                2.1 ถ้ามีคุณสมบัติครบ 3 ข้อ ได้แก่…

1. ยังไม่มีประจำเดือนมา
2. เลี้ยงลูกด้วยนมแม่เพียงอย่างเดียว โดยให้ลูกดูดนมจากเต้าอย่างสม่ำเสมอทุก 2 – 3 ชั่วโมง (ไม่เว้นช่วงนานเกิน 4 ชั่วโมงในเวลากลางวัน หรือเกิน 6 ชั่วโมงในเวลากลางคืน)
3. ยังอยู่ในช่วง 6 เดือนแรกหลังคลอด

                สามารถเริ่มใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ได้ทันทีที่ต้องการ และถือว่ามีผลคุมกำเนิดได้เลยตั้งแต่เม็ดแรกที่รับประทาน ^{1, 3}

 

                2.2 แต่ถ้าขาดคุณสมบัติแม้เพียงข้อใดข้อหนึ่งใน 3 ข้อที่กล่าวมาข้างต้น เป็นต้นว่า ไม่ได้เลี้ยงลูกด้วยนมแม่เพียงอย่างเดียว หรือไม่ได้ให้ลูกดูดนมจากเต้าทุก 2 – 3 ชั่วโมง หรือคลอดมานานเกิน 6 เดือนไปแล้ว อาจมีไข่ตก และอาจตั้งครรภ์หากมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกันนะคะ

                ถ้าไม่มีความเสี่ยงที่จะตั้งครรภ์ เช่น ยังไม่มีเพศสัมพันธ์เลยหลังคลอดบุตร หรือ ตรวจการตั้งครรภ์ด้วยชุดทดสอบทางปัสสาวะ โดยใช้อย่างถูกวิธี และตรวจในตอนเช้าหลังตื่นนอน ห่างจากวันที่มีเพศสัมพันธ์ครั้งล่าสุดอย่างน้อย 14 วัน แล้วได้ผลตรวจเป็นลบ

                ก็สามารถเริ่มใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ได้ทันทีที่ต้องการ แต่จะต้องงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยป้องกันร่วมด้วย ไปจนกว่าจะรับประทานยาคุมแผงแรกติดต่อกันครบ 2 วัน (นั่นคือ นับไปอีก 48 ชั่วโมงจากเวลาที่เริ่มใช้) ^{1, 3}

 

                2.3 สตรีให้นมบุตรที่มีประจำเดือนมาแล้ว ถือว่ามีไข่ตกและมีโอกาสตั้งครรภ์ได้ตามปกติ การเริ่มยาคุมแผงแรกจึงใช้หลักเกณฑ์เดียวกับ “ผู้หญิงทั่วไปที่ไม่ได้ใช้วิธีคุมกำเนิดด้วยฮอร์โมนใด ๆ อยู่” ค่ะ

 

 

การใช้ในหญิงหลังคลอดที่ไม่ได้เลี้ยงลูกด้วยนมแม่

                หากเริ่มใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ทันทีที่คลอดบุตร หรือหลังคลอดไม่เกิน 20 วัน ให้ถือว่ามีผลคุมกำเนิดได้ทันทีที่เริ่มใช้ ^{1, 3}

 

                แต่ในกรณีที่คลอดบุตรมานานตั้งแต่ 21 วันขึ้นไป เมื่อไม่มีผลยับยั้งไข่ตกจากการให้นมบุตร ก็อาจมีไข่ตก และเสี่ยงที่จะตั้งครรภ์ซ้ำอีกหากมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกัน จึงควรเริ่มยาคุมแผงแรกเมื่อมั่นใจว่าไม่มีการตั้งครรภ์นะคะ

                เช่น เริ่มใช้ภายใน 5 วันแรกของการมีประจำเดือน ซึ่งถือว่ามีผลคุมกำเนิดได้เลยเช่นกัน มิฉะนั้นก็จะต้องงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยป้องกันร่วมด้วย ไปจนกว่าจะรับประทานยาคุมแผงแรกติดต่อกันครบ 2 วันก่อน (นั่นคือ นับไปอีก 48 ชั่วโมงจากเวลาที่เริ่มใช้)^{1, 3}

 

 

กรณีที่เปลี่ยนวิธีคุมกำเนิด

เพื่อให้มีผลคุมกำเนิดที่ต่อเนื่องกัน และไม่จำเป็นจะต้องใช้วิธีป้องกันอื่น ๆ เพิ่มเติม มีข้อแนะนำดังนี้ค่ะ

• ผู้ที่รับประทานยาคุมชนิดฮอร์โมนรวม

                หากเริ่มใช้ยาคุมแผงเดิมอย่างถูกต้อง และรับประทาน “เม็ดยาฮอร์โมน” ต่อเนื่องกันมาไม่น้อยกว่า 7 วันแล้ว สามารถเปลี่ยนไปใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” แทนได้เลย โดยไม่จำเป็นจะต้องรอให้ “เม็ดยาฮอร์โมน” ในแผงเดิมหมดก่อนนะคะ ²

                หรือรับประทาน “เม็ดยาฮอร์โมน” ในแผงเดิมต่อไปจนหมด จากนั้นจึงเริ่มใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ในวันถัดมา (โดยไม่ต้องรับประทาน “เม็ดยาหลอก” ถ้าใช้ยาคุมแบบ 28 เม็ด หรือไม่ต้องเว้นว่าง 7 วันถ้าใช้ยาคุมแบบ 21 เม็ด) ²

 

• ผู้ที่รับประทานยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวยี่ห้ออื่น ๆ

                ผู้ที่รับประทานยาคุม “ซีราเซท” สามารถเปลี่ยนไปใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ได้เลยค่ะ หรือรอจนใช้แผงเดิมหมดแล้วจึงต่อด้วย “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ในวันถัดมา ^{1, 2}

                ส่วนผู้ที่รับประทานยาคุม “สลินดา” หลังจากที่ใช้ “เม็ดยาฮอร์โมน” ในแผงเดิมครบ 24 เม็ดแล้ว ก็ให้เริ่มรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ในวันถัดมา หรือจะเปลี่ยนไปใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” โดยไม่รอให้ “เม็ดยาฮอร์โมน” ในแผงเดิมหมดก่อนก็ได้เช่นกัน ¹

 

• ผู้ที่ใช้วงแหวนคุมกำเนิด (ซึ่งปัจจุบัน ไม่มีจำหน่ายในประเทศไทยแล้ว) หรือใช้แผ่นแปะคุมกำเนิด

                ให้เริ่มรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ในวันที่ถอดวงแหวนคุมกำเนิดหรือดึงแผ่นแปะคุมกำเนิดออกตามกำหนด (หรือจะเปลี่ยนก่อนถึงกำหนดก็ได้ หากรอบเดือนนี้มีการใช้วงแหวนหรือแผ่นแปะมาแล้วไม่น้อยกว่า 7 วัน) ²

 

• ผู้ที่ฝังยาคุมกำเนิด

                ให้ถอดยาฝังคุมกำเนิดออกตามกำหนด (หรือก่อนกำหนดก็ได้) และเริ่มรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ในวันที่ถอดยาฝังคุมกำเนิดออก ²

 

• ผู้ที่ใส่ห่วงอนามัยชนิดเคลือบฮอร์โมน

                ให้ถอดห่วงอนามัยออกตามกำหนด (หรือก่อนกำหนดก็ได้) โดยหลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธ์ภายใน 7 วันก่อนถอด และรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ให้ครบ 2 วันก่อนถอดห่วงอนามัยออก ^{2, 3}

                ถ้าไม่ได้ใช้ “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ก่อนถอดห่วงอนามัยตามที่แนะนำไปข้างต้น ควรงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยป้องกันร่วมด้วย ไปอีก 48 ชั่วโมงนับจากเวลาที่เริ่มรับประทานยาคุม

 

• ผู้ที่ใส่ห่วงอนามัยชนิดหุ้มทองแดง

                ให้ถอดห่วงอนามัยชนิดหุ้มทองแดงภายใน 5 วันแรกของการมีประจำเดือน และเริ่มรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ในวันเดียวกัน ^{1 – 3}

            หากจะถอดห่วงอนามัยชนิดหุ้มทองแดงออกนอกเหนือจากช่วงเวลาดังกล่าว ให้ปฏิบัติเช่นเดียวกับกรณีของห่วงอนามัยชนิดเคลือบฮอร์โมน

 

• ผู้ที่ฉีดยาคุมกำเนิดแบบรายเดือน (ยาฉีดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวม)

                ให้เริ่มรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ในวันที่ครบกำหนดฉีดยาคุมเข็มต่อไป ¹

 

• ผู้ที่ฉีดยาคุมกำเนิดแบบราย 3 เดือน (ยาฉีดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนเดี่ยว)

                ให้เริ่มรับประทาน “เอ็กซ์ลูตอน” หรือ “เดลิต้อน” ในวันที่ครบกำหนดฉีดยาคุมเข็มต่อไป ¹ หรืออย่างช้า ไม่เกิน 14 สัปดาห์นับจากวันที่ฉีดยาคุมเข็มสุดท้าย ²

 

 

 

เอกสารอ้างอิง

1. Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use, 3rd edition. Geneva: World Health Organization (WHO); 2016.
2. Progestogen-only Pills. Faculty of Sexual & Reproductive Healthcare (FSRH); updated 2019.
3. S. Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use. Centers for Disease Control and Prevention (CDC); 2016.